Kolejna część zestawienia dodatków spożywczych nie zawiera zbyt wiele substancji szkodliwych dla zdrowia, jednak wiele tu substancji szkodliwych dla portfela. Większość z nich służy bowiem do wprowadzania klienta w błąd (stąd dość dyskusyjna zgodność z dyrektywą Komisji Europejskiej regulującą użycie dodatków do żywności). Dzięki szerokiej gamie zagęstników i emulgatorów możemy sprzedać klientowi 150 gr "śmietany", która zawiera de facto 100 gr prawdziwej śmietany oraz wodę i np. gumę guar. Zagęstniki i emulgatory pochodzą zarówno ze źródeł roślinnych jak i zwierzęcych. Ta część najdokładniejszego polskiego zestawienia dodatków do żywności będzie więc interesująca głównie dla wegan i innych osób z różnych powodów unikających żywności pochodzenia zwierzęcego (oraz osób, które nie lubią być oszukiwane przez producentów nabiału). Uwaga ogólna: w olbrzymiej większości przypadków substancje wymienione poniżej można stosować zamiennie, prawie każda z nich może się znaleźć w serku, jogurcie czy ciastku z galaretką. W przypadku mniej znanych substancji (np. opisywanych na mitojadzie po raz pierwszy w języku polskim) w nawiasach kwadratowych podaję linki do publikacji źródłowych. Podobnie postępuję w przypadku ciekawostek dotyczących niektórych dodatków.| Nazwa | Opis, zastosowanie, uwagi | |
| E400 E401 E402 E403 E404 E405 |
Kwas alginowy Alginian sodu Alginian potasu Alginian amonu Alginian wapnia Alginian glikolu propylenowego |
Wielocukier o odczynie zasadowym, powszechnie występuje w algach. Jeden gram potrafi zamienić w galaretę 200-300 ml wody, E400 jest więc idealnym zagęstnikiem (oraz emulgatorem, nawilżaczem czy środkiem zmniejszającym palność tkanin). Ponieważ zarówno kwas jak i jego pochodne nie mają smaku czy aromatu, można je bezkarnie wrzucić wszędzie. Są nieszkodliwe, ale w przemyśle spożywczym często powiększają "kawałki owoców" w galaretce czy apetycznie wyglądające "kęski mięsa" w karmie dla kotów. Zastosowanie w dżemach, żelkach i (wielokrotnie) mielonych szynkach. Artyści i dentyści używają alginianów do tworzenia odlewów ludzkiego ciała, naukowcy publikują zaś artykuły na temat wykorzystania alginianów do zmniejszenia przyswajania tłuszczy z pokarmu oraz używają alginianów do immobilizacji komórek lub enzymów na potrzeby syntez biologiccznych. Bliskim krewnym kwasu alginowego jest zwierzęcy kwas hialouronowy, obecny (jak i alginian) w kosmetykach. |
| E406 | Agar | Mieszanina wielocukru agarozy i agarapektyn pozyskiwanych z wodorostów z rodzajów Gelidium i Glacinaria. Monomerem związku jest w większości galaktoza, właściwie nieprzyswajalna przez człowieka (agar jest także "niejadalny" dla większości bakterii, stąd, oprócz przemysłu spożywczego, stosuje się go w badaniach naukowych jako podłoże do hodowli mikroorganizmów oraz roślin w warunkach in vitro). Nazwę wziął od malajskiego określenia wodorostów, z których się go pozyskuje (agar-agar). Jest roślinnym odpowiednikiem żelatyny, używa się go więc do produkcji galaretek, klarowania piwa po fermentacji, rozmaitych deserów i słodyczy oraz tworzenia protez zębowych. Zupełnie bezpieczny |
| E407 E407a |
Karagen Przetworzone wodorosty morskie z grupy Euchuema |
Zastosowanie podobne jak poprzednika. Pozyskiwany z wodorostów z rodzaju Gigartina oraz krasnorostu Chrząstnicy kędzierzawej (zwanej także mchem irlandzkim). Obecnie w produkcji karagenu wyspecjalizowały się Filipiny, gdzie powstaje 80% światowej produkcji tego zagęstnika i stabilizatora. prócz produkcji słodyczy (galaretki, żelki), dodawany jest także do końcowej fazy gotowania brzeczki w piwowarstwie domowym w celu przyspieszenia opadania osadów gorących (w sklepach piwowarskich sprzedaje się jednak suszoną chrząstnicę a nie czysty karagen). Euchuema to grupa wodorostów należąca do rodzaju Gigartina, E407 i E407a są więc niemalże tym samym składnikiem (różnią się tylko stopniem czystości karagenu). |
| E408 | Glikany z drożdży piekarskich | Związki organiczne pozyskiwane z kultur drożdży piekarskich. Rzadko spotykany składnik, który nie powinien sprawiać problemów zdrowotnych. |
| E409 | Arabinogalaktan | Polimer cukrów arabinozy i galaktozy, główny składnik ścian komórkowych mykobakterii. Jest także głównym składnikiem gumy arabskiej (E414). Według niektórych badaczy arabinogalaktan z modrzewia wpływa korzystnie na rozwój mikroflory jelitowej oraz stymuluje wzrost cytotoksyczności komórek NK układu odpornościowego ułatwiając walkę z komórkami nowotworowymi [1,2]. Praca przeglądowa na temat arabinogalaktanu [3] ukazała się co prawda na łamach czasopisma wydawanego przez Thorne Research (firmę zajmującą się produkcją suplementów), co każe ostrożnie prześledzić powiązania autorów oryginalnych publikacji z producentem. Gumy do żucia, żelki, pianki, syropy to jego idealne źródła. |
| E410 | Mączka chleba świętojańskiego (guma karobowa, karobina) | Czyli substancja pozyskiwana z rośliny o bardzo ciekawej historii. Szarańczyn strąkowy (karob; drzewo z rodziny bobowatych występujące w rejonie śródziemnomorskim) służył bowiem człowiekowi od starożytności (nie tylko jako pożywienie). Jego strąki, podobne kształtem do szarańczy, zyskały nazwę chleba świętojańskiego z powodu zapisu w Biblii o żywieniu się przez św. Jana "szarańczą". Chodziło oczywiście o strąki szarańczyna (potomkowie tłumaczy pracują zapewne przy przekładach tytułów amerykańskich filmów sensacyjnych). Nasiona karobu miały jeszcze inne zastosowanie: ze względu na dość stały rozmiar i wagę (ok. 0,2 g) stanowiły jednostkę miary. Nazwa tej stosowanej do dziś w jubilerstwie jednostki to karat. Mączka chleba świętojańskiego (czyli sproszkowane nasiona) znajduje zastosowanie przy produkcji jogurtów, deserów, napojów, w kosmetyce, przemyśle tytoniowym czy nawet produkcji papieru. |
| E411 | Mączka owsiana | Rzadko stosowany zagęstnik wytwarzany z ziaren owsa. Zupełnie bezpieczny rozpuszczalny polisacharyd spełnia rolę błonnika pokarmowego, nie ma więc limitów jego spożycia. |
| E412 | Guma guar | Chemicznie składa się z polisacharydu galaktomannanu (zbudowany z łańcuchów galaktozowych z odgałęzieniami mannozowymi). Pozyskiwana ze strąków guaru (Cyamopsis tetragonoloba), uprawianego głównie w Indiach i Australii. Żele tworzone przez gumę guar są stabilniejsze od tych z gumy karobowej. Zdolność wiązania ponad 8 razy wyższa od skrobi kukurydzianej zagwarantowała gumie guar stabilną pozycję na rynku zagęstników i substancji żelujących. Stosowana w przemyśle tekstylnym, w pastach do zębów, szamponach, kremach, w procesie hydroszczelinowania w czasie wydobycia gazu łupkowego oraz oczywiście w przemyśle spożywczym. W tym ostatnim służy jako zagęstnik i stabilizator serów, jogurtów, mleka, lodów, sosów, ketchupów; zapobiega obkurczaniu nadzienia pierogów mrożonych, przedłuża żywotność produktów piekarskich i ułatwia nadnaturalny wzrost marketowego chleba. |
| E413 | Tragakanta | Radośnie nazwany traganek gumodajny z Azji zachodniej, prócz rozrywki w czasie czytania nazwy, jest źródłem długich i cienkich pasków gumy, wyciekającej ze zranionego drzewa i zastygającej na powietrzu. Mieszanina dwóch polisacharydów (basoryny i tragakantyny) doskonale żeluje tabletki, maści hydrożelowe, kremy oraz produkty spożywcze. Ze względu na znikomą (w porównaniu z innymi naturalnymi gumami) produkcję ciężko ją spotkać w składzie dostępnych w Polsce produktów. |
| E414 | Guma arabska (guma akacjowa) | Zagęstnik znany już w starożytności, otrzymywany przez nacięcie kory akacji senegalskiej i innych akacjowatych z Afryki. Znana głównie jako składnik kleju biurowego w charakterystycznej szklanej buteleczce z gumową główką, kleju do znaczków pocztowych oraz farb. Prócz polisacharydu arabiny (sól kwasu arabinowego) zawiera enzymy utleniające, stąd w przemyśle spożywczym i farmaceutycznym nie może służyć do wszystkiego (chyba że owe enzymy zdezaktywujemy wcześniej w autoklawie). Wykorzystywana osłonowo w zapaleniach błon śluzowych. Według prawodawstwa unijnego do spożycia w dowolnych ilościach, dodawana jednak w minimalnych stężeniach (prócz możliwości utleniania wyrobu nadaje mu delikatny kwaskowaty smak). Do złapania w gumie do żucia, żelkach, syropach do sporządzania napojów, cukierkach M&M's czy piankach marshmallow (zamiast żelatyny). |
| E415 | Guma ksantanowa | Zagęstnik pochodzenia bakteryjnego, uzyskiwany z hodowli Xanthomonas campestris. Spotykany w dressingach i kosmetykach, gdzie ziała także jako wydajny emulgator, zapobiegając rozdzielaniu fazy wodnej i tłuszczowej. Od roku 2011 trwają badania FDA nad bezpieczeństem preparatu SimplyThick, którego czynnym składnikiem była guma ksantanowa. Firma, która go produkuje dobrowolnie wycofała partie powstałe w jednej z fabryk podejrzewając niedostateczne oczyszczenie z żywych bakterii. Niedostateczne oczyszczenie preparatu mogło (choć nie musiało) mieć związek z przypadkami śmierci wcześniaków na skutek martwiczego zapalenia jelit spowodowanego przez bakterię produkującą E415. Ponieważ przypadki szkodliwości wynikają prawdopodobnie z niedopatrzenia producenta, oznaczenie samego związku jako niebezpieczny nie jest uzasadnione. |
| E416 | Guma karaya | Kolejna naturalna guma pozyskiwana z roślin. tym razem z ran tropikalnych krzewów z rodzaju Sterculia. Prócz właściwości zagęszczających i emulgujących ten polisacharyd zbudowany z galaktozy, ramnozy i reszt kwasu galaktouronowego jest także środkiem przeczyszczającym i spoiwem protez dentystycznych. Spotykana także w lakierach do włosów oraz pastach do zębów (ze względu na kwasowość zapobiega powstawaniu kamienia nazębnego). |
| E417 | Guma tara | Polisacharyd zapasowy pozyskiwany z bielma nasion południowoamerykańskiej rośliny Caesalpinia spinosa, znanej także jako źródło tanin. Jest polimerem galaktomannozowym podobnym chociażby do gumy guar (zarówno w kwestii właściwości jak i zastosowania). Zadowalające zagęszczenie daje już 1% roztwór wodny. zagęstnik i emulgator m.in. w lodach. W Peru używana także w medycynie, jako środek do przemywania ran, płukania gardła, łagodzenia bólu brzucha. Woda po zagotowaniu suchych owoców używana jest do zabijania pcheł. |
| E418 | Guma gellan | Zagęstnik pochodzenia bakteryjnego produkowany przez Sphingomonas elodea zbudowany z glukozy, ramnozy i reszt kwasu glukuronowego. Pojawia się w "mleku sojowym" jako stabilizator zapobiegający wytrąceniu białka oraz jako zamiennik żelatyny w żelkach i deserach. W nauce zamiennik agaru w hodowlach in vitro, dzięki stabilności do temperatury 120° C i dwa razy większej wydajności żelowania przydatny w hodowli mikroorganizmów z gorących źródeł. |
| E419 | Guma ghatti (guma dhavda) | Rzadko spotykany polisacharyd z indyjskiego drzewa Anogeissus latifolia. Używany głównie do barwienia płótna, ale także do zagęszczania i emulgowania sosów i syropów zawierających tłuszcze. |
| E420 | Sorbitole: (i) sorbitol, (ii) syrop sorbitolowy | Alkohol otrzymywany na drodze redukcji glukozy, słodkawy w smaku emulgator i słodzik (jako ten drugi występuje głównie w gumie do żucia bez cukru, napojach i lodach o obniżonej kaloryczności, miętówkach i syropach na kaszel). W medycynie stosowany jako środek przeczyszczający (podawany zarówno doustnie jak i formie czopków). W kosmetyce spotykany w pastach do zębów i płynach do płukania ust. Przedawkowanie kończy się biegunką, co można przeczytać na opakowaniach większości gum do żucia i odświeżających pastylek do ust. |
| E421 | Mannitol | Podobny do sorbitolu produkt redukcji innego cukru - mannozy. Otrzymywany na drodze syntezy chemicznej lub fermentacji przez mikroorganizmy. Może też być izolowany bezpośrednio z roślin (spora część mannitolu na rynku to ekstrakt z glonów morskich). W medycynie stosowany do leczenia skąpomoczu zanim nastąpi nieodwracalne uszkodzenie nerek, stymulacji diurezy w czasie odtruwania i zmniejszania ciśnienia wewnątrzczaszkowego. W przemyśle spożywczym stosowany głównie jako zamiennik cukru do gum do żucia, poprawiania smaku tabletek do ssania oraz pokrywania powierzchni czekoladek, cukierków i suszonych owoców. Zastosowanie powierzchniowe wiąże się z bardzo niską higroskopijnością mannitolu (dopiero w warunkach 98% wilgotności względnej wchłania wodę z powietrza). |
| E422 | Glicerol (gliceryna) | Najprostszy stabilny alkohol trójwodorotlenowy stosowany przez twórcę mitojada do ochrony komórek bakteryjnych zamrażanych w temperaturze -80°C. Rozpuszczalnik tłuszczów, stosowany powszechnie w kremach i pomadkach, znajdujący się naturalnie w niektórych owocach. Na skalę przemysłową otrzymywany przez hydrolizę zasadową tłuszczu roślinnego lub zwierzęcego. W przemyśle spożywczym (cukierki, alkohole, ciastka) i farmaceutycznym odpowiada głównie za nawilżenie produktu oraz działa jako słodzik (indeks glikemiczny poniżej wartości dla sacharozy, dodatkowo niestrawny dla bakterii powodujących próchnicę zębów). W postaci czopków stosowany jako środek przeczyszczający. |
| E423 | Guma arabska modyfikowana bezwodnikiem kwasu oktenylobursztynowego | Estryfikacja E414 kwasem oktenylobursztynowym (OSA) zwiększa jej właściwości emulgujące, z racji hydrofobowości łańcucha oktenylowego. Podobny efekt wykorzystuje się w procesie estrfikacji skrobi tym samym kwasem [1]. Czystość gumy arabskiej po modyfikacji sprawdza się m.in. za pomocą HPLC, nie ma więc powodów do obaw o resztki OSA w E423 (a co dopiero w produkcie, który zawiera niewielkie ilości tego dodatku). |
| E424 | Kurdlan | Polisacharyd pochodzenia bakteryjnego. Produkowany m.in. przez niepatogenne bakterie z rodzaju Agrobacterium, cechuje się tworzeniem w roztworach wodnych (po podgrzaniu) żeli o wysokiej odporności na szkodliwe warunki fizyczne. Po utrwaleniu w wysokiej temperaturze i ciśnieniu (w autoklawie) tworzy prawie kuloodporne struktury. Człowiek nie jest w stanie go strawić, więc przez układ pokarmowy przechodzi nie pozostawiając po sobie śladu. Dodawany do zup i deserów, nadając im pseudoplastyczny wygląd. [1, 2] |
| E425 | Konjac | Polisacharyd pozyskiwany z bulwocebuli rośliny o tej samej nazwie (znanej także jako lilia voodoo czy diabelski język) uprawianej w Japonii, Chinach i Korei. Zamiennik żelatyny dla wegan, popularny w kuchni azjatyckiej (także do produkcji deseru Nata de coco, opartego o fermentowaną wodę kokosową - odpornym na zdjęcia smakołyków polecam zerknięcie na fotografię tego deseru). W USA i Unii Europejskiej żelki na bazie konjacu zostały zakazane (nie miękną w ustach jak żelatyna, w USA zarejestrowano kilka przypadków uduszenia po połknięciu kawałka deseru w całości). |
| E426 | Hemiceluloza sojowa | Polisacharyd pozyskiwany z ziaren soi (różne rodzaje hemicelulozy obecne są w dużych ilościach także w ścianach komórkowych większości roślin). Przede wszystkim zagęstnik i środek przeciwzbrylający. |
| E427 | Guma kasja | Kolejny polisacharyd pochodzenia roślinnego, tym razem izolowany z rośliny strączkowej znanej jako (między innymi) Senna obtusifolia czy Cassia tora. Stosowana z powodzeniem głównie w produkcji karmy dla zwierząt oraz mrożonych deserów mlecznych. W Sudanie liście rośliny, z której nasion pochodzi guma kasja, po przefermentowaniu zagniatane są w kulki i smażone jako substytut mięsa. |
| E429 | Peptony | Krótkie łańcuchy białkowe powstające najczęściej jako produkt trawienia enzymatycznego białek mleka lub mięsa. Dużo częściej spotykane w laboratoriach biotechnologicznych (autor posiada takie cudo w miejscu pracy i używa go jako dodatku do pożywek dla hodowanych bakterii). |
| E430 E431 |
Stearynian polioksyetylenu (8) Stearynian polioksyetylenu (40) |
Dwa warianty emulgatora opartego o kwas stearynowy i poli(tlenek etylenu), czyli PEG. Składa się z mono- i diestrów oraz wolnych form PEG-u, działa jako emulgator ułatwiający połączenie fazy wodnej i tłuszczowej w kosmetyce, przemyśle spożywczym (produkty piekarskie, puddingi), produkcji świec i kredek oraz dwufazowych reakcjach chemicznych. Warianty różnią się średnią długością łańcucha PEG-owego. Nie dla ortodoksyjnych wegan i wegetarian - kwas stearynowy na skalę przemysłową uzyskuje się z hydrolizy tłuszczu zwierzęcego. [1] |
| E432 E433 E434 E435 E436 |
Monolaurynian polioksyetylenosorbitolu (polisorbat 20) Monooleinian polioksyetylenosorbitolu (polisorbat 80) Monopalmitynian polioksyetylenosorbitolu (polisorbat 40) Monostearynian polioksyetylenosorbitolu (polisorbat 60) Tristearynian polioksyetylenosorbitolu (polisorbat 65) |
Znane pod handlowymi nazwami Tween X lub Alkest TW X, gdzie X to odpowiednia liczba oznaczająca średnią długość łańcucha PEG. Podobnie jak w przypadku E430-431, PEG estryfikowany jest kwasami tłuszczowymi.. E433-436 mogą zawierać kwasy tłuszczowe pochodzenia zwierzęcego. Polisorbaty można spotkać w lodach, deserach mlecznych i słodyczach, pełnią funkcje emulgatorów. |
| E440 | Pektyny | Poli- i oligosacharydy roślinne izolowane m.in. z wytłoczyn pozostających po produkcji soków czy pozyskiwaniu cukru buraczanego. Stabilizują m.in. przetwory owocowe i inne produkty spożywcze (dżemy, marmolady, żelki). Stosowane także w medycynie do leczenia biegunki oraz wspomagania wydalania izotopów promieniotwórczych z organizmu [1]. |
| E441 | Żelatyna | Najpowszechniejszy środek żelujący do produkcji galaretek i żelków, lodów, dipów, leków w formie kapsułek oraz "oszukanych jogurtów". Otrzymywana przez nieodwracalną hydrolizę zwierzęcego kolagenu. Główne źródła, z których jest oczyszczana, to skóry, kości i tkanka łączna świń i krów. Z produkcją żelatyny w Polsce wiąże się postać "króla żelatyny" Kazimierza Grabka, który zmonopolizował rynek m.in. dzięki wywalczeniu cen wyrównawczych na żelatynę z importu oraz jego całkowity zakaz po pierwszych informacjach o chorobie wściekłych krów. Co ciekawe, zakaz obejmował także żelatynę wieprzową, która chorób prionowych nie przenosi [1, 2]. |
| E442 | Fosfatydy amonu | Mieszanka soli amonowych kwasów tłuszczowych, zamiennik lecytyny sojowej w produkcji czekolady. Najczęściej produkowane z częściowo utwardzonego oleju rzepakowego lub na drodze syntezy. |
| E443 | Bursztynian stearynianu glikolu propylenowego (Succistearin) |
Produkt reakcji bezwodnika kwasu bursztynowego, kwasu stearynowego oraz glikolu propylenowego. Mimo skomplikowanej nazwy, nieszkodliwy emulgator do ciast (także w proszku), nadzień i polew [1, 2]. |
| E444 | Octan izomaślanu sacharozy (SAIB) | Jeden z zamienników stosowanego niegdyś także w UE (potencjalnie szkodliwego, dopuszczonego do użytku w USA) bromowanego oleju roślinnego. Produkt estryfikacji sacharozy kwasami octowym i izomasłowym. Stosowany jako zagęstnik w napojach, kosmetykach, środkach do pielęgnacji włosów oraz jako substancja stabilizująca zapach i składnik nadający smak pomarańczowy. Ciekawostka: petycja na łamach portalu change.org poskutkowała deklaracją PepsiCo o zaprzestaniu używania bromowanego oleju roślinnego w napoju Gatorade [1, 2]. |
| E445 | Estry glicerolu i żywicy roślinnej (guma estrowa) | Używane głównie jako emulgatory w napojach gazowanych aromatyzowanych olejkami eterycznymi z cytrusów (zapobiegają "wypadaniu" ich z mieszaniny). Żywice pozyskiwane są w czasie skomplikowanego procesu usuwania substancji niepożądanych z, chociażby, surowej żywicy sosnowej [1]. |
| E450 E451 E452 |
Difosforany (pirofosforany): (i) difosforan disodu (ii) difosforan trisodu (iii) difosforan tetrasodu (iv) difosforan dipotasu (v) difosforan tetrapotasu (vi) difosforan diwapnia (vii) diwodorodifosforan wapnia Trifosforany: (i) trifosforan pentasodu (ii) trifosforan pentapotasu Polifosforany: (i) polifosforany sodu (ii) polifosforany potasu (iii) polifosforany sodu wapnia (iv) polifosforany wapnia (v) polifosforany amonu |
Pirofosforany różnych metali znajdują szerokie zastosowanie w przemyśle spożywczym, garbarskim czy nawet naftowym. Pomagają płukać instalacje w mleczarniach z osadu, wypłukiwać metale z garbowanych skór czy zapobiegać brązowieniu utartych ziemniaków. Są dobrymi substancjami buforującymi, stosowane także jako polepszacze w pieczywie. W detergentach trifosforany chelatują metale, ułatwiając działanie związków powierzchniowo czynnych w twardej wodzie. Fosforany pomagają także utrzymać wilgotność środków spożywczych. Ponieważ związki te są nośnikami energii w organizmach żywych, dopiero dawka powyżej 1 gr/kg masy ciała jest dla człowieka śmiertelna. Otrzymuje się je na drodze syntez chemicznych. |
| E459 | β-Cyklodekstryny (cykloamylozy) | Naturalne oligosacharydy enzymatycznie zamknięte w pierścień. Produkowane są ze skrobi. Znajdują zastosowanie w medycynie (ułatwiają nebulizację, czyli podawanie leku w formie mgiełki oraz są w stanie uwięzić toksyny wewnątrz pierścienia, ułatwiając ich usunięcie z organizmu). Ze względu na zdolność do wiązania cholesterolu, cyklodekstryny używane są w produkcji potraw bez cholesterolu, można je także spotkać w aktywnych odświeżaczach powietrza wyłapujących zapachy po rozpyleniu. Kolejne zastosowania spożywcze to m.in. emulgowanie mieszanin poprzez związanie tłuszczowców w roztworze wodnym oraz poprawa barwy i stabilności napojów barwionych karotenoidami. |
| E460 E461 E462 E463 E464 E465 E466 E467 E468 E469 |
Celuloza Metyloceluloza Etyloceluloza Hydroksypropyloceluloza Hydroksypropylometyloceluloza Etylometyloceluloza Karboksymetyloceluloza, sól sodowa karboksymetylocelulozy, guma celulozowa Etylohydroksyetyloceluloza Sól sodowa karboksymetylocelulozy usieciowana, guma celulozowa usieciowana Enzymatycznie zhydrolizowana karboksymetyloceluloza, enzymatycznie zhydrolizowana guma celulozowa |
Celuloza i jej liczne pochodne tak niewiele różnią się zastosowaniem i wpływem na organizm człowieka, że można je opisać jako grupę dodatków. Ten polisacharyd pochodzenia roślinnego (będący zresztą najbardziej rozpowszechnionym polimerem na świecie) nie ulega praktycznie żadnym przemianom w układzie pokarmowym sporej części ssaków (inaczej sprawa ma się w przypadku żołądka przeżuwaczy). Różne pochodne celulozy charakteryzują się nieco odmiennymi właściwościami (m.in. rozpuszczalnością), jednak wszystkie znajdują zastosowanie w wielu gałęziach przemysłu. Znajdziemy tu emulgatory (E462), związki osłonowe i nawilżające (E463), leki na zaparcie (E461) czy związki ułatwiające przyswajanie leków (E468). Celulozę i jej pochodne można spotkać m.in. w: lodach, deserach, krokietach, lubrykantach, pastach do zębów, szamponach, farbach wodnych, detergentach i klejach. |
| E470a E470b |
Sole sodowe, potasowe i wapniowe kwasów tłuszczowych Sole magnezowe kwasów tłuszczowych |
Te pochodne kwasów tłuszczowych (nie można określić jednoznacznie czy chodzi o kwasy tłuszczowe pochodzenia roślinnego czy zwierzęcego) zna zapewne każdy z Was. O ile ktoś mógł uniknąć spotkania z nimi w formie nawilżaczy i substancji poślizgowych w produkcji tabletek (stearynian magnezu), o tyle z kamieniem na ścianie wanny walczyło już wielu ;). Poza tym można je spotkać na powierzchni nabłyszczanych owoców lub w roli emulgatorów i czynników przeciwzbrylających w ciastach, produktach piekarskich czy chipsach. |
| E471 E472a E472b E472c E472d E472e E472f |
Mono- i diglicerydy kwasów tłuszczowych Mono- i diglicerydy kwasów tłuszczowych estryfikowane kwasem octowym Mono- i diglicerydy kwasów tłuszczowych estryfikowane kwasem mlekowym Mono- i diglicerydy kwasów tłuszczowych estryfikowane kwasem cytrynowym Mono- i diglicerydy kwasów tłuszczowych estryfikowane kwasem winowym Mono- i diglicerydy kwasów tłuszczowych estryfikowane kwasem mono- i diacetylowinowym Mono- i diglicerydy kwasów tłuszczowych estryfikowane mieszaniną kwasu octowego i winowego |
Estry kwasów tłuszczowych (mieszanego pochodzenia) i glicerolu (oraz różnych kwasów organicznych) to kolejna w miarę jednorodna grupa dodatków, będących głównie emulgatorami. Znajdziemy je w pieczywie (polepszają miąższość chleba), kawie zbożowej, śmietance do kawy). Zupełnie bezpieczne, aczkolwiek w większości niezbyt atrakcyjne dla wegan i wegetarian. |
| E473 | Estry sacharozy i kwasów tłuszczowych | Produkty estryfikacji wyższych kwasów tłuszczowych sacharozą. Nietoksyczne, wydajne emulgatory stosowanie równie powszechnie, co sacharoglicerydy [1]. |
| E474 | Sacharoglicerydy | Produkty reakcji sacharozy z tłuszczem roślinnym lub zwierzęcym. Tworzą bezbarwną, bezzapachową, plastyczną masę, dodawane jako emulgatory. Mogą zawierać śladowe ilości dimetylformamidu, jednak w przyjmowanych dawkach nie stanowi on jakiegokolwiek ryzyka dla zdrowia. Poza tym, nowsze metody umożliwiają syntezę bez użycia niebezpiecznych rozpuszczalników organicznych. Znajdowane we wszelkich przetworach mlecznych, deserach, czekoladzie, mleku smakowym [1, 2]. |
| E475 | Estry kwasów tłuszczowych i poliglicerolu | Związki podobne do E472, będące jednak estrami kwasów tłuszczowych i polimerów glicerolu o różnej długości. Po raz kolejny nic groźnego, do złapania w likierach, produktach piekarskich i cukierniczych, gumach do żucia i podrabianych śmietanach [1, 2]. |
| E476 | Polirycynooleinian poliglicerolu | Znów estry kwasów tłuszczowych, znów poliglicerole Tym razem jednak w mieszaninie reakcyjnej pojawia się kwas rycynolowy, otrzymywany z rącznika pospolitego (rośliny znanej także jako kleszczowina pospolita, ze względu na nasiona przypominające samicę kleszcza opitą krwią). Zapobiega mętnieniu olejów roślinnych, emulguje wyroby czekoladopodobne, dressingi i smarowidła do chleba, które nie leżały obok masła. |
| E477 E478 |
Estry kwasów tłuszczowych i glikolu propylenowego Mleczany estrów kwasów tłuszczowych glicerolu i glikolu propylenowego |
Związki kwasów tłuszczowych (znów różnego pochodzenia) z nietoksycznym glikolem propylenowym. Sam glikol propylenowy (alkohol dwuwodorotlenowy podobny do glicerolu) jest gęstą, bezbarwną cieczą wykorzystywaną w przemyśle spożywczym (jako E490 i E1520) i kosmetyce (np. w żelach do mycia rąk). Pochodne mleczanowe są tak samo nieszkodliwe jak ich niemodyfikowane kwasem mlekowym odpowiedniki. Spotykane w szerokiej gamie produktów, od wafelków, makaronów, sosów i polew, po karmę dla zwierząt, dezodoranty i pianki do golenia. |
| E479 E479b |
Olej sojowy estryfikowany kwasami tłuszczowymi Termoutleniony olej sojowy z mono- i diglicerydami kwasów tłuszczowych |
Tak jak w przypadku innych mieszanin kwasów tłuszczowych, nie sposób zapewnić, ze pochodzą ze źródła roślinnego. Dopiero producent danego kwasu tłuszczowego dodawanego do reakcji wie jak go otrzymał. Oprócz niepokoju wegan i wegetarian E479 i E479b nie powinny jednak w żadnym wypadku wzbudzać podejrzeń konsumentów. |
| E480 | Dokuzynian sodu | Znany jako środek przeczyszczający w medycynie, nawilżacz i emulgator w przemyśle spożywczym oraz jako pestycyd w uprawie oliwek, winorośli czy pomarańczy. Jako lek może powodować działania niepożądane (biegunki, skurcze i podrażnienia jelit), jednak w środkach spożywczych nie znajduje się w ilościach choćby zbliżonych do tych w tabletkach i czopkach na zaparcia. Dokuzunianu używano jako surfaktantu do walki z wyciekiem ropy naftowej ze zniszczonej przez wybuch platformy wiertniczej Deepwater Horizon 20 kwietnia 2010 roku, największej katastrofy ekologicznej w dziejach USA [1, 2]. |
| E481 E482 E483 E484 E485 E486 |
Stearoilomleczan sodu Stearoilomleczan wapnia Winian stearylu Cytrynian stearylu Stearoilofumaran sodu Stearoilofumaran wapnia |
Związki dość bliskie E478. Różnica polega jedynie na użyciu jednego kwasu tłuszczowego (kwasu stearynowego, otrzymywanego zarówno ze źródeł zwierzęcych, jak i roślinnych). Estryfikacja różnymi kwasami organicznymi naturalnie występującymi w organizmie człowieka nie ma najmniejszego wpływu na wpływ produktów emulgowanych związkami z zakresu E481-E486. |
| E487 | Laurylosiarczan sodu (SDS, SLS) | Detergent znany sporej części biologów molekularnych stosowany w elektroforezie białek w warunkach denaturujących oraz w lizie komórek w celu uwolnienia ich zawartości (np. badanego DNA). Znajdowany głównie w szamponach i żelach pod prysznic, występuje naturalnie w słabiej oczyszczonym "ekonomicznym" oleju kokosowym i palmowym. Działa drażniąco na skórę (przy kilkugodzinnej ekspozycji), kilka niezależnych badań udowodniło, że osoby stosujące pasty do zębów z SDS częściej miewają afty (oraz dłużej się z nich leczą). Donoszono także o zmniejszonej efektywności fluoryzacji w pastach z E487. Podnoszona przez niektórych domniemana rakotwórczość nie znajduje potwierdzenia w żadnych badaniach naukowych [1, 2, 3, 4]. |
| E488 | Etoksylowane mono- i diglicerydy | Naturalne diglycerydy modyfikowane na drodze reakcji z glikolem etylenowym. Finalny produkt nie zawiera szkodliwego odczynnika, same glicerydy mogą mieć pochodzenie roślinne lub zwierzęce. Jak zwykle, sosy, polewy, ciastka, margaryny, budynie i lody. |
| E489 | Ester metyloglukozowy oleju kokosowego | Dodawany jako związek powierzchniowo czynny do melasy buraczanej oraz środek wspomagający krystalizację glukozy i sacharozy. Ciężki do złapania w produktach spożywczych. [1] |
| E490 | Glikol propylenowy | Wspomniany już wyżej nieszkodliwy związek zagęszczający, widniejący w spisach także jako E1520. Stosowany jako nawilżacz, konserwant w produktach tytoniowych, główny składnik płynu do odmrażania zamków oraz płynu w tzw. e-papierosach. |
| E491 E492 E493 E494 E495 E496 |
Monostearynian sorbitolu Tristearynian sorbitolu Monolaurynian sorbitolu Monooleinian sorbitolu Monopalmitynian sorbitolu Triolenian sorbitolu |
Kolejne pochodne kwasów tłuszczowych (poza E493 o mieszanym pochodzeniu). Używane jako zagęstniki, emulgatory i "sztuczne woski". Sam sorbitol (E420), pochodna glukozy występująca naturalnie w kukurydzy, jabłkach, gruszkach czy śliwkach, jest włączany w cykl kwasów trójkarboksylowych wolniej niż glukoza, stąd jest głównie słodzikiem. Wzmacnia działanie zagęszczające kwasów tłuszczowych. Związki tychże z sorbitolem są tak samo niegroźne jak on sam. Oczywiście przy przedawkowaniu sorbitol wywołuje podrażnienia jelit, ale przed tym powinno uchronić nas jego działanie przeczyszczające, objawiające się i tak dopiero po bardzo intensywnym spożyciu. |
| E497 | Polimery polioxopropylenowo-polioxoetylenowe | Z racji swej nieprzyswajalności wynikającej z rozmiaru cząsteczki, te polimery o właściwościach zagęszczających, emulgujących nie mają wpływu na organizm człowieka [1]. |
| E498 | Częściowe estry poliglicerolowe polikondensowanych kwasów tłuszczowych z oleju rycynowego | Za skomplikowaną nazwą kryje się właściwie naturalny zagęstnik o niejednorodnym składzie chemicznym otrzymywany z rącznika. |
Czytaj więcej:
- Spis treści i objaśnienia do listy
- Barwniki spożywcze (E100-E199)
- Konserwanty (E200-E299)
- Przeciwutleniacze i regulatory kwasowości (E300-E399)
- Emulgatory i środki zagęszczające (E400-499)
- Wzmacniacze smaku i aromatu (E600-699)
- Pozostałe dodatki do żywności (E900-E1599)
Źródła ogólne: