Czas zacząć cykl wyjaśniający znaczenie tajemniczych skrótów z opakowań, czyli rozpracować listę chemicznych dodatków do żywności sporządzaną po ocenie zagrożenia ze strony dodatku przez Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności (EFSA). Wszystkie kolejne części zestawienia pewnego pięknego dnia połączę w pełną listę E-dodatków, która pojawi się na blogu jako oddzielna podstrona (obok powstających tabel z kiepskimi produktami mlecznymi, mięsnymi i piekarniczymi). Dla ułatwienia lektury zastosowałem dwa sposoby wyróżnienia pozycji w tabeli:- tak oznaczane są barwniki szczególnie paskudne z punktu widzenia zdrowotnego (zobaczycie, że chodzi głównie o związki azowe),
- tak oznaczę barwniki pochodzenia zwierzęcego (sam nie jestem weganinem i róż z piór flaminga mi nie straszny, ale ktoś może mieć inne preferencje).
Lista podobna do poniższej powstała w roku 1962, dopiero później (1964, 1970, 1974) dodawano jednolite oznaczenia konserwantów, zagęszczaczy i całej reszty dodatków do żywności. Oznaczenia CI (Color Index) przy części barwników to numeracja stosowana kiedy dany składnik pojawi się w kosmetykach.
| E100 | Kurkumina | Żółty barwnik otrzymywany z kurkumy (ostryżu długiego), szeroko stosowany w kosmetyce, jako dodatek do serków topionych, ciast, panierek. Badana pod kątem potencjalnego zapobiegania demencji i chorobie Alzheimera. |
| E101 | Ryboflawiny: (i) ryboflawina, (ii) 5′-fosforan ryboflawiny | Witamina B2 i pochodne, stosowana w produkcji płatków kukurydzianych, masła orzechowego i napojów kakaopodobnych. Przemysłowo produkowana przez mikroorganizmy (w tym grzyby), także modyfikowane genetycznie. Nie ma w tym jednak nic dziwnego czy strasznego... Modyfikowane genetycznie bakterie produkują czystą i bezpieczną insulinę dla cukrzyków od roku 1982 (co pozwoliło uniknąć pozyskiwania jej z trzustek świńskich i cielęcych). |
| E102 (CI 19140) | Tartrazyna | Cytrynowożółty barwnik azowy stosowany do tuningu napojów, serów, polew, żelków, marcepanu, sztucznego miodu, kukurydzy konserwowej, kosmetyków oraz wełny i jedwabiu. Powoduje uwalnianie histaminy, więc w dużych ilościach nasila objawy alergii i astmy. Może powodować pokrzywkę, w połączeniu z benzoesanami dodatkowo trudności z koncentracją. Niezalecana dla dzieci i kobiet w ciąży (większe ilości mogą powodować poronienia). |
| E103 | Rezorcyna | Pochodna fenolowa, niedopuszczona do użytku w UE. |
| E104 | Żółcień chinolinowa | Zakazana w USA i Japonii, syntetyczna lub otrzymywana ze zwierząt paskuda mogąca powodować wysypkę, astmę, nadpobudliwość. Nie dla uczulonych na aspirynę. Według niektórych doniesień nawet rakotwórcza. Do znalezienia w lodach, napojach gazowanych, galaretkach i cukierkach na kaszel. |
| E105 (CI 13015) | Żółcień trwała AB | Barwnik z tej samej rodziny związków co tartazyna. Obecnie zakazany w UE i USA. |
| E106 | Sól sodowa fosforanu-5′-ryboflawiny | Sól sodowa barwnika E101a, brak istotnych różnic między związkami. |
| E107 | Żółcień 2G | Ponownie rodzina barwników azowych (jak E102 i E105), ponownie kontrowersje, wzmacnianie objawów alergii i astmy, nadpobudliwość u dzieci. Zakazana w USA, Szwecji, Norwegii, Szwajcarii, USA i Japonii. W UE rozważane wycofanie, obecnie stosowana tylko w Wielkiej Brytanii. Znów napoje i słodycze. |
| E110 (CI 15985) | Żółcień pomarańczowa FCF (żółcień pomarańczowa S) | Związki azowe w służbie ludzkości, ciąg dalszy. Nadaje piękny kolor marcepanom, nalewkom, zupom w proszku, płatkom kukurydzianym i galaretkom; barwi płukanki do włosów i inne kosmetyki w zamian za ryzyko wysypki, bóle brzucha, wzmożenie objawów astmy i (sporne) zwiększenie ryzyka zapadnięcia na raka. Póki co zakazana w Skandynawii. |
| E111 (CI 15980) | Oranż GGN | Barwników azowych ciąg dalszy. Czerwono-pomarańczowy barwnik wycofany ze względu na toksyczność. |
| E120 | Kwas karminowy (koszenila) | Ulubiony barwnik producentów jogurtów i całkiem ciekawa substancja chemiczna pochodzenia zwierzęcego. Uzyskiwana ze zmielonych czerwonych robaczków o wdzięcznej nazwie czerwce kaktusowe (ciekawe na czym żyją?). Odporna na światło, temperaturę i utlenianie, łatwo rozpuszczalna w wodzie. Prócz jedzenia (wszystko co czerwone) siedzi w tuszach do rzęs, cieniach do powiek i szamponach oraz tkaninach (do połowy XIX wieku w celu barwienia tkanin na terenie Polski pozyskiwano koszenilę z czerwca polskiego). Sama nie jest szkodliwa, ale alergicy (i wegetarianie) mogą źle reagować na resztki białka owadów w preparacie (na kilogram koszenili przypada ok. 155 tys. zmielonych pluskwiaków. |
| E121 | Czerwień cytrusowa 2 | Syntetyczny czerwony barwnik azowy, obecnie dozwolony do użytku jedynie w USA do barwienia skórek pomarańczy. Podejrzewane działanie rakotwórcze. |
| E122 | Azorubina (karmoizyna) | Czerwony związek azowy. Działania niepożądane pokrywają się z poprzednikami (np. E102). Barwi wiele produktów spożywczych. |
| E123 (CI 16185) | Amarant | Znów związek azowy... Czerwone paskudztwo prócz typowych dla azozwiązków objawów ma działanie teratogenne oraz obniża płodność. Spotykany w różach, szminkach i szerokiej gamie czerwonych produktów spożywczych. |
| E124 (CI 16255) | Czerwień koszenilowa A (pąs 4R) | Syntetyczna (oczywiście azowa) podróbka koszenili. Galaretki, dżemy, sosy, zupy pomidorowe w proszku, napoje, lody, skorupki jaj. Działania niepożądane - patrz: E102. |
| E125 (CI 14815) | Szkarłat GN | Barwnik azowy do poprawy koloru owoców kandyzowanych. Skutki uboczne typowe dla azozwiązków. |
| E126 (CI 16290) | Pąs 6R | Tak, większość sztucznych barwników to związki azowe (kolorowe, niezbyt zdrowe). Wszystko co pąsowe ma szanse na E126 w składzie. |
| E127 | Erytrozyna | Zakazany w wielu krajach czerwony związek używany do barwienia osłonek kiełbas, leków, owoców konserwowych i koktajlowych (ach, te pięknie czerwone wisienki!), past do zębów i kosmetyków... oraz tuszy do drukarek. Związek azowy, a jakże. |
| E128 (CI 18050) | Czerwień 2G | Jeden z paskudniejszych barwników azowych - w produktach jego rozkładu znajdziemy anilinę (a ta jest już znanym czynnikiem kancerogennym i mutagennym). W krajach, w których nie jest jeszcze zakazana (poza UE) można ją spotkać w kiełbasach, gotowanym mięsie i kotletach mielonych. |
| E129(CI 16035) | Czerwień Allura AC | Czerwony związek azowy dopuszczony do użytku w UE (ale zakazany w Danii, Belgii, Szwajcarii, Francji i Szwecji). Napoje, ciasta biszkoptowe, galaretki, płatki, szminki i lekarstwa. |
| E130 | Błękit indantrenowy RS | Niebieski proszek lub igły nie dozwolone do użytku w Polsce ani w UE. Toksyczność nie została do tej pory przebadana. |
| E131 (CI 42051) | Błękit patentowy V | Niebiesko-fioletowy barwnik azowy. Powoduje świąd, pokrzywkę, nudności i nadciśnienie. Dlatego (mimo stosowania w żelkach) powoli odchodzi się od niego w przemyśle spożywczym. Australia, USA i Norwegia już go zakazały. |
| E132 | Indygo (indygotyna) | Naturalny niebieski barwnik roślinny pozyskiwany z indygowca barwieńskiego (bobowate) oraz korzenia rdestu ptasiego (niewielka roślinka rosnąca w trawie, także w Polsce). Od 1890 roku uzyskuje się go głównie syntetycznie. |
| E133 (CI 42090) | Błękit brylantowy FCF | Zielononiebieski barwnik syntetyczny, zakazany w niektórych krajach. Pakowany do groszku konserwowego, galaretek, napojów, nabiału, dezodorantów, kosmetyków, farb do włosów i past do zębów. Wzmacnia alergię, nietolerancję aspiryny, wywołuje pokrzywkę i katar sienny. Podejrzewany o działanie rakotwórcze. |
| E140 | Chlorofile | Naturalne zielone barwniki z roślin. Dodawane do zup, sosów, oliwy z oliwek, oleju sojowego, lodów, antyperspirantów czy płynów do płukania ust. Generalnie nieszkodliwy, ponoć zjadamy go mnóstwo wchłaniając wszelką zieleninę :P |
| E141 | Kompleksy miedziowe chlorofili i chlorofilin | Pochodne chlorofili, nie ma się czego obawiać. |
| E142 (CI 42040) | Zieleń S | Brzydka siostra chlorofilu. Zielony barwnik azowy zakazany w niektórych krajach (w końcu cała azowa rodzina to świństwo). Niestety barwi czasem groszek konserwowy, sos miętowy, galaretki i tekstylia. |
| E150a | Karmel | Nieszkodliwy efekt termicznej obróbki cukru (o ile nie zjemy kilograma). Stosowany do poprawienia koloru cukierków, coli, pieczywa, dżemów i jogurtów. |
| E150b | Karmel siarczynowy | Niby karmel, ale robiony taniej... Podgrzewamy cukier wraz ze związkami siarki, dzięki czemu karmelizuje się wydajniej. Niestety karmel siarczynowy (obecny w whisky, brandy czy lodach oraz pieczywie) może szkodzić na wątrobę oraz powodować nadpobudliwość. |
| E150c | Karmel amoniakalny | Kolejna próba produkcji tańszego karmelu - traktowanie cukru amoniakiem. Ładnie ciemnienie, poprawia kolor dżemów, sosów, zup instant, czekolad i deserów mlecznych, ale szkodzi na wątrobę, żołądek i cojones. |
| E150d | Karmel amoniakalno-siarczynowy | Combo breaker! Karmel do barwienia koncernowego portera i wszystkiego wymienionego w karmelach powyżej. Bonusowe skutki uboczne to hamowanie metabolizmu witaminy B6 (testy na królikach) oraz biegunka. |
| E151 (CI 28440) | Czerń PN (czerń brylantowa BN) | Granatowo-fioletowy barwnik dwuazowy, zakazany w USA. Oprócz "standardowych" działań ubocznych związków azowych wali po nerkach. |
| E152 (CI 27755) | Czerń 7984 | Znów związek dwuazowy, znów podobne skutki uboczne, znów zakazy stosowania (tym razem USA, UE, Japonia i Australia). Obecnie do spotkania w czarnych i brązowych kosmetykach. |
| E153 | Węgiel roślinny | Naturalny czarny barwnik, dodatkowo lek na biegunkę (np. wywołaną E150d) i wymiatacz szkodliwych substancji z przewodu pokarmowego. Stosowany do przyciemnienia barwy soków z czarnych owoców, dżemów, sosów, żelków i lukrecji. |
| E154 | Brąz FK | Kolejny combo breaker, mieszanina sześciu barwników azowych, chlorku sodu lub siarczanu sodu i kilku innych barwników. Działania niepożądane właściwe dla związków azowych, zakazany w Australii, Austrii, Kanadzie, Finlandii, Irlandii, Nowej Zelandii, Japonii, Szwajcarii, Szwecji, USA i Rosji. Odpowiada za kolor wędzonych ryb i konserw rybnych (tych ekonomicznych, ma się rozumieć). |
| E155 | Brąz HT | Bardzo podobny do E154, używany do barwienia ryb, dżemów, owoców i ciast czekoladowych, zakazany w Australii, Austrii, Belgii, Danii, Francji, Niemczech, Norwegii, Szwecji oraz USA. |
| E160a | Karoteny | Prowitaminy dla witaminy A pochodzenia naturalnego (choć można je także syntetyzować). Barwią wiele produktów spożywczych na żółto lub pomarańczowo. β-karoten wpływa korzystnie na układ odpornościowy i narząd wzroku. W skandalicznie dużych ilościach występuje w tych strasznych roślinach: marchew, dynia, szpinak, brokuły, pomidor, czerwona papryka. |
| E160b | Annato | Mieszanina karotenoidów z owoców arnoty właściwej, służy do barwienia olejów, margaryny, masła, żółtego sera, tkanin i wyrobu farb. |
| E160c | Kapsaicyna (ekstrakt z papryki) | Substancja odpowiedzialna za ostry smak papryki chili. Alkaloid ten ma jednak także zastosowanie jako barwnik (szczególnie serów czy zup), lek znieczulający i rozgrzewający oraz (w wysokich stężeniach) jako broń chemiczna (gaz pieprzowy). Przedawkowanie może skutkować nawet śmiercią (stąd nieotwieralne kolekcjonerskie buteleczki z najostrzejszym sosem świata, będącym kryształkami czystej kapsaicyny), jednak próg zatrucia jest kilka rzędów wielkości wyżej niż próg zupełnej niejadalności potrawy. |
| E160d | Likopen | Pozyskiwany z pomidorów i czerwonych grejpfrutów związek z grupy karotenów. Barwi zupy, jogurty, napoje gazowane, przy okazji znacząco zmniejszając ryzyko zachorowania na raka prostaty i raka piersi (badania nad podłożem ochrony trwają). |
| E160e | β-Apo-8′-karotenal | Jeden z karotenoidów, wyodrębniony ze względu na stosowanie głównie wersji syntetycznej. Bezpieczny, aczkolwiek (jak wszystkie inne karotenoidy) spożywany na kilogramy zabarwia skórę na żółto. |
| E160f | Ester etylowy kwasu β-apo-8′-karotenowego | Związek pochodny E160f. Także bezpieczny, otrzymywany naturalnie bądź na drodze syntezy chemicznej. Nie dopuszczony do użytku w UE. |
| E160a (CI 40800) | Flawoksantyna | Naturalny barwnik z grupy ksantofili (podgrupa karotenoidów). Żółtozłoty, na skalę przemysłową pozyskiwany z jaskra (choć można go znaleźć w wielu roślinach). Stosowany głównie w cukiernictwie. Nie dopuszczony do użytku w UE. |
| E161b | Luteina | Kolejny naturalny barwnik z grupy ksantofili. Odpowiada za żółty kolor liści jesienią (latem maskowany przez chlorofil). Chroni oczy przed szkodliwym działaniem wolnych rodników, przemysłowo pozyskiwana z traw występuje także w żółtku jaja kurzego. Barwi zupy, napoje alkoholowe, ciasta i karmy dla zwierząt. |
| E161c | Kryptoksantyna | Naturalny barwnik ksantofilowy otrzymywany na skalę przemysłową z kwiatów miechunki (Physalis, garliczka, pęcherznica). Nie dopuszczona do użytku w UE. |
| E161d | Rubiksantyna | Ksantofil koloru pomarańczowego, na skalę przemysłową pozyskiwany z płatków roślin różowatych. Nie dopuszczona do użytku w UE |
| E160e (CI 40820) | Wiolaksantyna | W fiołku i innych roślinach absorbuje światło o barwie nie pochłanianej przez chlorofil, przekazując mu energię wzbudzenia. Rzadko stosowana do barwienia żywności na żółto. Nie dopuszczona do użytku w UE |
| E160f (CI 40825) | Rodoksantyna | Purpurowy barwnik ksantofilowy znajdowany m.in. w cisie, nie znajduje się na liście dodatków dozwolonych w UE ani w USA, stosowany w Australii i Nowej Zelandii. |
| E161g | Kantaksantyna | Naturalny różowy barwnik, możliwa synteza z β-karotenu (ale na skalę przemysłową oczyszcza się go z piór flamingów). Barwi paluszki rybne, ptasie mleczko, marynaty i konserwy. Dopuszczona do użytku w UE, jednak spożywanie w większych ilościach (np. pod postacią tabletek ułatwiających opalanie) może prowadzić do zaburzeń widzenia nocnego (kurza ślepota). |
| E161h | Zeaksantyna | Żółty barwnik ksantofilowy obecny w siatkówce oka (pełni ważną rolę w funkcjonowaniu narządu wzroku). Jest izomerem luteiny różniącym się zaledwie położeniem jednego wiązania podwójnego w skrajnym pierścieniu cząsteczki. Pozyskiwana z kukurydzy (Zea mays, stąd nazwa), owoców goji (kolcowoju chińskiego) oraz papryki. Według szeregu badań spożywanie zeaksantyny zmniejsza ryzyko wystąpienia zwyrodnienia plamki żółtej na starość. |
| E161i | Cytranaksantyna | Kolejny barwnik ksantofilowy, mimo wielu źródeł roślinnych obecnie w większości syntetyzowany. Dodawany do paszy dla drobiu (nie chodzi oczywiście o preferencje wybrednych kur, ale o żółty kolor tłuszczu i żółtka jajek ptaków które jedzą cytranaksantynę). |
| E161j | Astaksantyna | Metabolit zeaksantyny i kataksantyny. Pozyskiwana ze źródeł naturalnych (głównie z alg, kryla oraz krewetki północnej) oraz na drodze syntezy. W naturze odpowiada m.in. za kolor mięsa łososia (ale z niego nie opłaca się jej pozyskiwać). |
| E162 | Betanina (czerwień buraczana, ekstrakt z buraka) | Naturalny glikozyd o barwie czerwonej lub fioletowej, wydalany z moczem (co łatwo zaobserwować po spożyciu barszczu). Barwi desery, galaretki, wyroby cukiernicze oraz napoje i kosmetyki. |
| E163 | Antocyjany | Barwniki pochodzenia roślinnego, przyjmujące, w zależności od pH, barwę czerwoną lub fioletową. Sporą zawartością tych uważanych za ochronne substancji zawierają maliny, jeżyny, czarne porzeczki, aronia oraz bakłażany. Na skalę przemysłową pozyskuje się je z czerwonej kapusty oraz skórek winogron. Barwią napoje bezalkoholowe, oranżady w proszku, dżemy, lody, wina, jogurty, cukierki, konserwy, tabletki oraz wyroby cukiernicze. |
| E170 | Węglan wapnia | Nieorganiczny związek chemiczny powszechnie występujący w wielu minerałach i skałach (np. kalcycie i kredzie). Utwardza nie tylko budowle (jako wapień lub, po utlenieniu, wapno palone) ale i środki spożywcze. Rozjaśnia barwę pieczywa, herbatników, lodów, słodyczy oraz warzyw konserwowych. Spożywany w nadmiarze może powodować zaparcia. |
| E171 | Tlenek tytanu(IV) | Nieorganiczna sól tytanu, stosowana szeroko w przemyśle, z uwagi na swoją twardość i przewodnictwo elektryczne (stosowana m.in. w lustrach laserów, sondach lambda w silnikach samochodowych, szkłach odpornych na zaparowanie czy bateriach słonecznych). Jako biel tytanowa barwi kosmetyki, tworzywa sztuczne, porcelanę i żywność. |
| E172 | Tlenki żelaza | Szeroka gama związków żelaza o barwach od ciemnej żółci przez brąz, po czerń. Najpospolitszy tlenek żelaza(III) to rdza. Sporadycznie używane do barwienia żywności. |
| E173 | Glin (aluminium) | Srebrzystobiały metal stosowany do srebrnych ozdób ciast. Istnieją przesłanki na temat wpływu glinu na rozwój choroby Alzheimera, jednak do tej pory glin nie został wycofany z listy dodatków spożywczych. |
| E174 | Srebro | Kolejny metal o uniwersalnym zastosowaniu. Używany sporadycznie w cukiernictwie (oraz w medycynie alternatywnej). Długotrwałe stosowanie preparatów ze srebrem koloidalnym może prowadzić do odkładania się metalu w skórze (srebrzyca, argyria) - choroby objawiającej się permanentną zmianą zabarwienia skóry na szarosiny. |
| E175 | Złoto | Kolejny drogi dodatek spożywczy. Stosowane głównie jako płatki złota do przystrojenia ekskluzywnego posiłku oraz jako składnik likieru "Goldwasser" wytwarzanego od XVI wieku (początkowo w Gdańsku, obecnie w Niemczech jako Danziger Goldwasser). Złoto jest metalem obojętnym chemicznie, nie wpływa więc na smak, zapach czy kolor trunku oraz opuszcza organizm bez zmian w przypadku połknięcia płatka (biedniejsi biesiadnicy mogą więc próbować odzyskiwać płatki z pomocą nocnika). |
| E180 | Czerwień litolowa BK | Barwnik azowy używany do barwienia serów dojrzewających. Poza przemysłem spożywczym używany w tuszach do drukarek, farbach, do barwienia tkanin oraz w niektórych szminkach. Zakazany w kilku krajach. |
| E181 | Taniny | Barwniki naturalne obecne w herbacie oraz winie czy piwie (w tym ostatnim przypadku nie tylko alfa kwasy odpowiadają za goryczkę). Przemysłowo pozyskiwane także z drzewa kebraczo, niegdyś głównie galasów (patologicznych narośli powstających m.in. na liściach dębu, w których rozwijają się larwy pasożytniczych owadów). |
| E182 | Lakmus | Produkt naturalny oczyszczany z porostów. W zależności od pH czerwony lub niebieski (stąd stosowany głównie w analizie chemicznej). |
Czytaj więcej:
- Spis treści i objaśnienia do listy
- Konserwanty (E200-E299),
- Przeciwutleniacze i regulatory kwasowości (E300-E399),
- Emulgatory i środki zagęszczające (E400-E499),
- Regulatory pH i spulchniacze (E500-599),
- Wzmacniacze smaku i aromatu (E600-699),
- Pozostałe dodatki do żywności (E900-E1599)
- Aktualności z panelu EFSA zajmującego się składem żywności (po angielsku),
- Krótki film North Carolina Museum of Natural Sciences na temat koszenili,
- Demonstracja barwienia tkanin koszenilą w Peru.
Źródła ogólne: